Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Lecznictwa Otwartego Warszawa-Żoliborz

Pierwszą w historii kobietą, której osiągnięcia naukowe zostały nagrodzone Noblem, była nasza rodaczka Maria Skłodowska-Curie, którą w 1903 roku uhonorowano w dyscyplinie fizyki. Jednakże na wyróżnienie w dziedzinie fizjologii lub medycyny kobiety musiały czekać ponad czterdzieści lat, aż do 1947 roku. W kolejnych latach w ramach nauk medycznych odznaczono dwanaście laureatek, ostatnią w zeszłym roku.

Gerty Theresa Cori urodziła się w Pradze pod koniec XIX wieku. Początkowo kształciła się w domu, następnie uczyła się w żeńskim liceum, a w 1920 roku uzyskała tytuł doktora medycyny na Uniwersytecie Praskim oraz wyszła za mąż za Carla Coriego. Dwa lata później małżeństwo wyjechało do Stanów Zjednoczonych. Od 1931 roku kierowali wspólnie laboratorium w Uniwersytecie Waszyngtona w Saint Louis. 5 lat później wspólnie odkryli mechanizm przemiany glikogenu w cukier w organizmie. W 1939 roku udało im się jako pierwszym w historii badaczom wyprodukować glikogen w próbówce. Za swoją nowatorską pracę obydwoje zostali uhonorowani Nagrodą Nobla 10 grudnia 1947 roku. W tym samym roku Gerty uzyskała tytuł profesora biochemii. W następnym roku została także wyróżniona Medalem Garvana-Olina, przyznawanym kobietom wnoszącym wkład w rozwój chemii.

Na kolejną nagrodę Nobla dla kobiety w dziedzinie fizjologii lub medycyny trzeba było czekać kolejne trzydzieści lat. W 1977 roku Rosalyn Sussman Yalow została uhonorowana za stworzenie radioimmunologicznych metod wykrywania białek oraz prace nad hormonami peptydowymi. Urodzona w 1921 roku w Nowym Yorku fizyczka początkowo uczyła się w Hunter College, a następnie podjęła studia w Wydziale Inżynierii University of Illinois, gdzie była pierwszą studentką od ponad dwudziestu lat. W 1945 roku otrzymała tytuł doktora w dziedzinie fizyki jądrowej. Pracowała jako inżynier, wykładowca fizyki w Hunter College, a następnie w Bronx Veterans Administration Hospital, zajmując się zastosowaniem radioizotopów w medycynie. W latach 50. XX wieku wraz z amerykańskim fizykiem Solomonem Bersonem opracowała nową metodę wykrywania insuliny we krwi, w której zastosowali reakcję antygen-przeciwciało oraz działanie radioizotopów. Stworzona przez nich metoda RIA ma również zastosowanie w wykrywaniu białek oraz związków. W 1976 roku Rosalyn Yalow przyznano również Nagrodę Laskera za Podstawowe Badania Medyczne, która nazywana jest „amerykańskim Noblem”.

Amerykańska genetyczka Barbara McClintock tytuł doktora botaniki w Uniwersytecie Cornella uzyskała w 1927 roku. Głównym tematem jej badań była cytogenetyka kukurydzy, w ramach których prowadziła badania nad chromosomami oraz zmianami zachodzącymi w nich podczas rozmnażania. W swojej pracy stosowała, udoskonaloną przez siebie, technikę wizualizacji chromosomów, a także analizę mikroskopową. Była twórczynią pierwszej genetycznej mapy kukurydzy, poprzez połączenie chromosomów z cechami fizycznymi rośliny. W latach 40. XX wieku odkryła zjawisko transpozycji, które zastosowała w celu udowodnienia, że geny są odpowiedzialne za włączanie i wyłączanie cech fizycznych. Rozwinęła również teorie wyjaśniające supresję (zniesienie lub osłabienie) oraz ekspresję (odczytanie) informacji genetycznej pomiędzy kolejnymi pokoleniami kukurydzy. W 1957 roku otrzymała środki na badania nad rdzennymi odmianami kukurydzy w Ameryce Środkowej i Południowej, podczas których analizowała ewolucję kukurydzy poprzez zmiany w chromosomach. W 1983 roku została odznaczona Nagrodą Nobla za odkrycie transpozonów, czyli sekwencji DNA, które mogą przemieszczać się na inną pozycję w genomie tej samej komórki w wyniku procesu zwanego transpozycją. Zdolność transpozonów do aktywnego wbudowywania się w genom wykorzystywana jest w biologii molekularnej, inżynierii genetycznej oraz biotechnologii.

Urodzona we włoskim Turynie Rita Levi-Montalcini studiowała medycynę w Uniwersytecie Turyńskim w latach 1930-1936. Ze względu na wprowadzony przez faszystów zakaz prowadzenia działalności naukowej przez osoby pochodzenia żydowskiego, uruchomiła tajne laboratorium we własnej… sypialni, w którym zajmowała się analizą wzrostu komórek nerwowych. Publikowała w szwajcarskich i belgijskich czasopismach naukowych. Na zaproszenie Washington University w Saint Louis w 1947 roku wyjechała do USA, gdzie w latach 1956-1977 pracowała jako profesor. Następnie kierowała instytutem neurobiologii w Rzymie oraz została przyjęta do Papieskiej Akademii Nauk. W swojej pracy naukowej zajmowała się wzrostem unerwienia czuciowego w zarodkach kury, którym przeszczepiono nowotwór mysi. Odkryła tzw. czynnik wzrostu nerwu (NGF), który pobudza wzrost komórek nerwowych. W 1986 roku otrzymała Nagrodę Nobla za odkrycia o istotnym znaczeniu dla zrozumienia mechanizmów regulujących wzrost komórek oraz narządów zwierząt i ludzi. Rok później została wyróżniona National Medal of Science oraz odznaczona Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Republiki Włoskiej. 1 sierpnia 2001 roku prezydent Carlo Azeglio Ciampi w uznaniu zasług mianował ją dożywotnim senatorem. Natomiast w 2008 roku otrzymała francuską Legię Honorową V klasy.

Anita Karykowska
Public Relations, SPZZLO Warszawa-Żoliborz

Zdjęcia:
Wikimedia Commons

Źródło:
Wikipedia

• Noblistki w latach 1988-2008
• Noblistki w latach 2009-2023